Iaith Christina Cwmere
Gair bach neis sydd gen i y tro ‘ma: rhico.
Bydde mam yn rhico gyda fi petawn i’n ferch dda. Ond mae’n gredwr cryf nad lle rhiant yw rhico gyda’u plant wrth eraill.
Beth yw rhico? Canmol. Ac mewn gwirionedd dim ond yng nghyd-destun canmol pobol rwy’ wedi clywed mam yn defnyddio’r gair. Does gen i ddim cof ei bod hi’n “rhico” pryd o fwyd neu olygfa neu raglen deledu. Dim ond “rhico gyda” rhywun.
Ar y ffordd i’r gwaith bore ‘ma, fe ddwedes i’n gwbwl naturiol fod rhywbeth yn “hwp-di-hap”. A dyma sylweddoli fy mod i’n bendant wedi etifeddu’r iaith Gwmereg!
Dwi ddim yn cofio nawr beth yn gwmws oedd yn hwp-di-hap, ond mae’n golygu fod rhywbeth yn ddi-dal, yn anwadal. Gall person fod yn hwp-di-hap, neu gall rywbeth ddigwydd yn hwp-di-hap, h.y. yn anhrefnus.
Mae’r blog wedi cael sylw cenedlaethol, bois bach! Pwy feddylie?! Diolch i Iola Wyn am y cyfweliad ar BBC Radio Cymru.
Ac mae hyd yn oed Aled Hall a Nigel Owens wedi rhoi mensh i pwff-wff ar Twitter … er falle nad yn yr un ystyr â fascinator!
Radio Cymru
Ges i gyfle ddoe i dreulio’r diwrnod ar y ffarm ‘da dat a mam, yn paratoi erbyn y tymor wyna. Trueni na fyddwn i wedi recordio mam yn siarad – bydden i wedi cael digonedd i flogio yn ei gylch!
Ta beth, un dywediad mae’n dweud yn aml yw bod rhywbeth “ar sliw”. Nawr, oherwydd fy mod i wedi magu yn sŵn tafodiaith fy rhieni, mae’n anodd i fi wahaniaethu weithiau rhwng yr hyn sy’n Gymraeg “cywir” a’r hyn sy’n “Cwmereg”. Rwy’n dyfalu fod “ar sliw” yn y categori Cwmereg!
Y cyd-destun: wrthi’n cerdded trwy Gae Moch oedden ni yn edrych a oedd y nant yn ddigon ‘accessible’ i ddefaid, am fod y tywydd yn oer a dŵr llonydd mewn cafnau ac ati wedi rhewi. Ac roedd ‘na lwybr digon anhylaw mewn un man – “mae ‘na lwybyr i ga’l fan hyn, ond mae e ar sliw” medde mam. Hynny yw, roedd y llwybr ar slant neu ar oledd. (A diwedd y stori oedd i mam a fi ddefnyddio’n traed a’n pastynau i wella’r llwybr – cyn i neb feddwl nad y’n ni’n edrych ar ôl ein stoc!)
Gall unrhyw beth fel silff neu ddodrefnyn fod ar sliw, neu ddilledyn (os nad yw’n stêt).
Nid gair penodol sydd gen i y tro ‘ma, yn hytrach y talfyriad “-en” i eiriau.
Pan yn cyfeirio at ambell enw benywaidd unigol, bydd mam yn hwpo “-en” ar ei ddiwedd – e.e. sosejen, weetabixen, welsh cêcen. Yn ogystal, pan yn cyfeirio at fwy nac un, bydd mam yn dweud pethe fel “cymer ddwy weetabixen”, “wyt ti ise tair sosejen i swper?”, a.y.b.
Galwodd Rob a fi ddoe i weld Wncwl Bryn. Mae e a’r teulu yn dal i fyw yn Cwmere, ac fel brawd mawr i mam, mae’n naturiol ei fod e hefyd yn siarad iaith “Cwmereg”!
Roedd e’n adrodd straeon o’i arhosiad mewn ysbyty yn ddiweddar, a soniodd am “sgaram o fenyw” a fu ymhlith y rhai fu’n ei drin. Gorfod i fi chwerthin, achos roeddwn i’n gallu clywed mam – a mam-gu o ran hynny – yn disgrifio rhywun fel sgaram.
Holes i mam beth yw ystyr sgaram, ac yn syth dyma hi’n dweud “sgaram o fenyw”. Mae’n amlwg felly nad yw dyn yn gallu bod yn sgaram!! Ges i ymhelaethiad, bod sgaram o fenyw yn golygu “menyw fowr”.
Ro’n i wedi cymryd y byddai sgaram yn gyfystyr â swigw, ond na; maint corff menyw sy’n ei gwneud yn sgaram, tra bod swigw i’w wneud ag ymddygiad.
Ac efallai ei bod hi’n werth dweud gair am swigw.
e.e. “Hen swigw o fenyw oedd gwraig y plas” … “odd dim ise i honna bipo lawr arnon ni, y swigw â hi”
Sgaram = menyw fawr
Swigw = menyw gas, annymunol, fras.
Mam ac Wncwl Bryn
Maddeuwch y tawelwch yr wythnos hon. Y gair heddiw yw ric-rac.
Mae o leia’ dau ystyr i ric-rac …
1. Pan oeddwn i’n blentyn yn gwneud rhyw brosiectau neu’n torri labeli anrhegion Dolig o hen gardiau, mi fyddai mam yn cyfeirio at y siswrn zig zag fel “shishwrn ric-rac”.
2. Ar y draffordd, pan fydden i’n mynd ar y streips cas ‘na (rumble strips, ie?) rhwng y lôn allanol a’r llain galed, byddai mam yn dweud “owff, cer bant o’r ric-rac ‘na”
Felly, gallwn fod yn weddol saff bod ric-rac yn gallu golygu zig-zag a garw!
Siswrn ric-rac
Jingelarings!
‘Oes ise cyment o jingelarings ar honna?’
Jingelarings = (gormod o) jewellery, neu jewellery ychydig yn tshep/tacky yr olwg.
Y gair heddiw: iolop.
e.e. beth oedd ar yr hen iolop ‘na yn spîdo … mae’r bachan ‘na yn real iolop …
Iolop = dyn/menyw ddwl, ffŵl, rhywun gwyllt neu arw.
Mae’r gair heddiw’n weddol amlwg, os nad yn gyfarwydd. Wsnoth.
e.e. “halith hi wsnoth i wella”, “sdim ise siopa wsnoth nesa” …
Hefyd, mae’n werth sôn am pysownoth. Mae dwy wsnoth yn gwneud pysownoth!
e.e. “wela’i di bysownoth i fory”
Wsnoth = wythnos. Pysownoth = pythefnos.
Cwmereg 